Levenslicht brengt mensen bij elkaar

Iets na 19.00 uur komen de mensen maandag 27 januari, precies 75 jaar na de bevrijding van concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz, een voor een het Abdijplein op. Er hangt een rustige, ietwat onzekere sfeer, want de opbouw voor de ceremonie is anders dan bij de Dodenherdenking op 4 mei. Op de plek waar anders de kransen gelegd worden, staat nu een spreekgestoelte en bij de muur ligt het tijdelijke monument. Als violist Dirk van de Velde begint te spelen vormt de groep mensen een halve cirkel om hem en het monument heen. De tonen van het Kaddisj-Jatom, een belangrijk Joods gebed, glijden over het Abdijplein, kwetsbaar en toch sterk, alsof ze willen zeggen: ‘we zijn hier maar tijdelijk, maar vergeet ons niet’.

Vergetelheid
Gedeputeerde Pijpelink neemt het woord: “75 jaar geleden zijn de overlevenden van Auschwitz bevrijd. Auschwitz is het symbool geworden van de Holocaust en daarom is internationaal gekozen om op deze dag de slachtoffers te herdenken. We staan niet alleen stil bij de Joden, maar ook bij de Sinti, Roma, homoseksuelen, gehandicapten en verzetsstrijders die slachtoffer werden van het terreur van Nazi-Duitsland. Niemand leeft om zonder betekenis in de vergetelheid te raken, daarom moeten we herdenken en beseffen dat onze vrijheid geen vanzelfsprekendheid is.”

Ademhaling
Nadat scholiere Elise Minderhoud haar gedicht de Cirkel heeft voorgelezen, is het woord aan burgemeester Bergmann. Hij legt uit dat op datzelfde moment in 171 andere Nederlandse gemeenten waar Joden, Sinti en Roma zijn weggevoerd in de Tweede Wereldoorlog, ook een herdenking plaatsvindt. Voor deze gemeenten vervaardigde kunstenaar Daan Roosegaarde het herdenkingsmonument Levenslicht. Het is opgebouwd uit stenen, 104.000 in totaal, gelijk aan het aantal Nederlandse slachtoffers.

De stenen geven een blauw licht, dat op het ritme van een ademhaling dooft en opgloeit. Vandaar de naam ‘Levenslicht’. “De levens van de slachtoffers zijn in de vernietigingskampen abrupt geëindigd. Het is aan ons om hen te blijven herdenken. Op scholen worden lessen gegeven over de Tweede Wereldoorlog en het is belangrijk om dit door te vertellen.”

Bevrijding?
De herdenkingsceremonie gaat over de bevrijding, maar voorzitter David Jongeneel van de Joodse Gemeente Zeeland, durft uit te spreken dat de bevrijding zeker niet voor iedereen gold. “Waren de weinige Joden die overleefden wel bevrijd?”, vraagt hij zich hardop af. “Hun levens waren verwoest, familie en vrienden waren dood. Ze verloren wellicht ook het vertrouwen in God. Tot op de dag van vandaag zijn zij niet helemaal bevrijd, maar door te herdenken doen we recht aan hen die slachtoffer zijn geworden. In de Joodse traditie leggen we een steen bij een graf en geen bloemen. Bloemen verwelken en een steen vergaat niet, die blijft. De nagedachtenis leeft voort en we staan stil bij het leven.”

Ha Tikva
Jongeneel legt samen met vertegenwoordigers van de Joodse Gemeente Zeeland, Stichting Synagoge Middelburg, Stichting Etty Hillesum Onderzoekscentrum en bestuurders van provincie en Zeeuwse gemeenten een steen bij het monument. Het licht wordt ontstoken en voorzanger Luuc Smit zingt een Hebreeuws gebed over het licht rond de mensen. De indringende tonen vibreren over het Abdijplein. Iedereen is stil en in gedachten. Dan start stadsbeiaardier Janno den Engelsman het Ha Tikva, oftewel De Hoop, het Israëlische volkslied. Mensen neuriën mee en voor even is iedereen innig met elkaar verbonden.

BIJDRAGE MARIELJA TEN BRUGGENCATE