ZB exposeert het ‘seynboek’ van Cornelis Vis

Cornelis Vis
Cornelis Vis (Colijnsplaat 20 september 1714 – Middelburg 24 juli 1789) was een zeeman die in een tijd van gesloten rangen binnen de marine toch alle functies van laag tot hoog doorliep en de hoogste rang van viceadmiraal bij de admiraliteit wist te bereiken.Vis is geboren in Colijnsplaat en was van vaders kant afkomstig van een vissers- en schippersgeslacht. Van moederszijde stamde hij van een landman af. Vis trouwde op 29 april 1749 in Middelburg met Elisabeth Orssel en samen kregen ze drie kinderen: Cornelis jr., Helena Cornelia en Cornelia Davina.

Op negentienjarige leeftijd ging Vis naar zee en monsterde in 1733 als konstabelsmaat aan bij de VOC. Tijdens vier reizen naar de Oost klom hij in 1738 op tot opperstuurman. Na nog enige omzwervingen voor de VOC in Zuidoost-Azië was hij in 1748 schipper op de Krabbendijke. Na zijn thuiskomst bleef hij aan wal en een jaar later trouwde hij.

In 1750 vertrok hij weer naar zee als kapitein-luitenant op het VOC-schip Naarstigheid. Na deze reis kwam hij in dienst bij de marine waar hij bij de Admiraliteit Zeeland op 15 juni 1751 werd benoemd in de rang van ordinaris kapitein-ter-zee. Twee jaar later betrok hij met zijn gezin een huis in de Pijpstraat in Middelburg en kreeg hij het commando op het schip Jonge Prins van Oranje. In 1757 kreeg Vis zijn tweede commando, nu over de St.-Maartensdijk. Hij verhuisde dat jaar ook naar de Sint Janstraat, waar het echtpaar drie dienstboden in dienst had.

Commando
In 1758 kreeg hij het commando over de Zuid-Beveland, een schip van het grootste charter, met 450 koppen en 64 kanonnen, dat de koopvaardijvloot moest escorteren naar Franse en Ierse havens. De reis kende veel tegenslag door problemen met de monstering, ziekte en dood aan boord. Vis werd zelf ook ziek en moest een loods aan boord nemen om de Zeeuwse wateren binnen te kunnen zeilen. In die jaren vergaarde hij een fortuin van enkele tienduizenden guldens aan kostpenningen, de vergoeding voor de verzorging van de victualie van de bemanning. Wat daarvan overschoot was voor de kapitein zelf. Op 23 juli 1760 kreeg Vis het commando op de Veere, een linieschip van 146 voet en 50 kanonnen met de Middellandse Zee als bestemming.

De koopvaardijvloot moest worden beschermd tegen Barbarijse kapers. Voor hij afvoer kreeg Vis twee, wegens sodomie, ter dood veroordeelden van de Veere aan boord. Op 29 augustus 1760 werden ze aan de worgpaal geëxecuteerd. Dat was destijds de gebruikelijke straf voor opvarenden die werden betrapt op homoseksuele handelingen. In 1762 werd Vis opgeroepen voor een speciale Zeekrijgsraad om een geschil tussen de officieren Salomon Reynders en Evert Blonkebijle op te lossen. In 1764-65 ondernam hij met de St.-Maartensdijk een nieuwe reis naar de Middellandse Zee. Vis werd op 23 mei 1766 bevorderd tot schout-bij-nacht, al zou hij nooit meer op een schip van de marine varen. Hij verhuisde naar de Lange Singelstraat en nam zitting in allerlei commissies. Zijn zitting in de commissie over de staat van het zeewezen in 1779 was daarvan de belangrijkste benoeming.

In 1780 werd Vis voor de tweede maal gevraagd zitting te nemen in een Hoge Zeekrijgsraad. Ditmaal van de in opspraak geraakte schout-bij-nacht Lodewijk graaf van Bylandt vanwege laf gedrag bij een vlagincident bij het eiland Wight. Daarbij eiste commodore Fielding dat hij de vloot onder leiding van Van Bylandt mocht inspecteren, maar deze weigerde omdat beide landen op dat moment nog niet in oorlog waren. Na een korte schotenwisseling gaf Van Bylandt zich over aan de veel sterkere Britten. Van Bylandt werd uiteindelijk volledig vrijgesproken voor zijn gedrag.

Vis verhuisde in 1778 naar de noordzijde van de Dam en zou tijdens de Vierde Engelse Oorlog in 1782 nog benoemd worden tot viceadmiraal. In die rol trachtte hij samen met anderen de marine te reorganiseren, hetgeen op dat moment mislukte, maar later in de Franse tijd alsnog gestalte zou krijgen.

Seinboek
In Winschootens Seeman (Leiden, 1681), een maritiem (spreek)woordenboek, wordt een seinboek omschreven als een register waarin alle dag- en nachtseinen staan opgetekend. Vis bezat een zogenaamd seinboekje met vlagsignalen. Dat behoorde tot de standaarduitrusting van een zeeofficier. Het is een met de handgeschreven exemplaar dat in rood en groen marokijn (geitenleer voor boekbanden) door de binderij ‘Vernuft en vlijt’ (Teeken Academie der stad Middelburg) werd gemaakt. De band heeft hij er waarschijnlijk rond laten zetten toen hij schout-bij-nacht werd. De officier hield een dergelijk seinboek zijn hele loopbaan bij zich en werkte het bij. De boekjes werden wellicht niet door de officieren zelf overgeschreven en ook de illustraties waren niet van hun hand. In de meeste seinboekjes zijn de seinvlaggen op precies dezelfde wijze getekend, gekleurd en gerimpeld en ook de handschriften vertonen overeenkomsten. Vermoed wordt dat de admiraliteiten de seinboekjes door beroepsschrijvers lieten afschrijven. Het laten drukken kostte in die tijd nog veel meer. De seinboeken bevatten een weergave van alle vlagseinen die officieren nodig hadden om signalen door te geven tijdens het varen met een marinevloot. Dit seinboek bevat diverse instructies over seinen en vlaggen.

Tekst: Johan Francke, ZB