De vele functies van ‘t Soepuus

Goes had tot 1810 een haven met een verbinding naar open water, het Schenge en Goese Diep. Het was een getijhaven met eb en vloed. “In 1484, en waarschijnlijk al eerder, is er aan de Molendijk een watermolen gebouwd”, ontdekte Boonman in de archieven. “Bij hoogwater werd water ingelaten in de Achterhaven en bij eb werd het water met flinke kracht afgevoerd naar de haven. De stroming bracht een waterwiel in beweging, voor het malen van graan. Omdat de molen op het getij werkte, verschoven de werktijden elke dag bijna een uur. Er werd zowel overdag als ‘s nachts gemalen, gemiddeld vier uur per getij. Alleen ‘s zondags had de molenaar een rustdag. De molen had een koppel maalstenen om tarwe en rogge te malen.”

Krijgsgevangenen

In 1809 kwam de watermolen stil te liggen na de bedijking van de Lodewijkpolder, later Wilhelminapolder genoemd. Door de aanleg van een sluis verdween het getij in de stadshaven. In die tijd heerste er grote armoede onder de bevolking van Nederland, schetst Boonman. “Levensmiddelen waren erg duur. In 1816 is de voorloper van de voedselbank opgericht; de ‘oecumenische spijsuitdeling’ aan minvermogenden’. Het was een ‘zuunige’ bedeling in de wintermaanden, die hoofdzakelijk bestond uit erwtensoep. Dat werd tweemaal per week uitgedeeld.” De soepkokerij was eerst in het Gasthuis gevestigd en in 1850 verhuisde het naar de watermolen. “In 1940 richtten de Duitsers een militaire keuken in het gebouw in. Op 19 mei 1940 is er voor het allerlaatst soep uitgedeeld, aan ongeveer duizend Franse krijgsgevangen.”

Zeldzaam

De watermolen is meerdere keren grondig verbouwd. Op basis van oude tekeningen uit 1735 en 1736 begon Boonman aan zijn maquette. “In 1853 zijn de kaaitoren en twee waterpoorten afgebroken. De poortklok, kaaiklokje - ook wel ‘Arbeidersklokje’ genoemd - dat daarvoor op vastgestelde uren in de ochtend en avond luidde, was overbodig geworden. In 1854 zijn het kaaiklokje en torentje met de windwijzer overgebracht naar de soepkokerij. Het kaaiklokje is in 1630 gegoten door Michael Burgerhuijs in Middelburg en weegt 202 Goese pond. Eén Goese pond is ongeveer 437 gram. Op het kaaiklokje staat het randschrift: ‘Michael.Burgerhuys.Me.Fecit.1630.Soli.Deo.Gloria’.”
In 1977 verleende Monumentenzorg subsidie voor de restauratie van de nokruitertoren met de windwijzer. “In 1980 is het monumentale en uiterst zeldzame uurwerk overgebracht naar Historisch Museum de Bevelanden in Goes. Het huidige uurwerk op het Soepuus is nieuw. De luidklok is niet het originele kaaiklokje. Op de huidige exemplaar is ‘soephuis’ te lezen. Het originele kaaiklokje is met vele andere klokken in 1943 door de Duitsers weggehaald en na enige omzwervingen na de oorlog in Sluis opgehangen.”
In 1991 was er weer een verbouwing. “De eerste verdieping van het gebouw is verhuurd aan de sociëteit Van Ongenugten Vrij en op de begane grond is de gaarkeuken veranderd in een douche- en toiletruimte voor havengebruikers. De Stichting Stadshaven heeft een aparte ingang in de aanbouw boven de vroegere sluis.” In 2001 is de kademuur voor de watermolen gerestaureerd. “Het gewelf in de kademuur is opnieuw aangebracht naar de bestektekening van 1735 en voorzien van een schildmuur, want er hoeft geen water meer door te stromen.”