Archief - den archivaris

duiveldominee

24 October 2011 - 0 reacties

Op 1 juni 1750 zat Theodoor Hijmans op plechtige wijze voor het eerst de vergadering van de kerkenraad van de Nederduits Gereformeerde Kerk van Biezelinge voor. Ouderling Willem Marcusse Spruit overhandigde hem "de pampiere" van de kerk, zoals het doopboek en het actaboek. Hij kon met zijn werkzaamheden beginnen, zoals het leiden van de kerkdiensten en het bezoeken van de lidmaten. Leer en leven van de dorpelingen moest in overstemming zijn met Gods Woord en het was zijn taak om daarop te letten. Doorgaans waren de mensen in Biezelinge uit het goede hout gesneden en kwamen slechts de gebruikelijke zonden voor, zoals elkaar af en toe eens uitschelden, of eens een keer met het been uit het verkeerde bed stappen, wat dan nog wel eens een onecht kind tot gevolg had. Maar op de kerkenraadsvergadering van 12 april 1753 moest de dominee melden, dat Grietje Meloek, de vrouw van Cornelis Seraert het toch wel erg bont had gemaakt. Op een "godvergetene wijze" was Theodoor uitgescholden voor Zwarte Duivel en wat hij op de kansel verkondigde was een Duivelse leer. De predikant trachtte de vrouw tot bedaren te brengen maar onder het uiten van gruwelijke vloeken had Grietje verkondigd dat zij in de kerkenbank zou schijten! Hijmans vroeg zijn ouderlingen hoe tegen deze dame op te treden. Ze kreeg ter plekke de opdracht in de vergadering van de mannenbroeders te verschijnen, maar dat weigerde ze. Toen stapten twee ouderlingen op haar af met de vraag of zij excuus voor haar schelden wilde maken. Ze ontkende glashard zulke zaken te hebben gezegd, waarop ze onder censuur werd geplaatst.

persoonlijke belevenissen van een vijfjarig jonget

18 October 2011 - 0 reacties

Het is inmiddels 58 jaar geleden dat in Zeeland de dijken doorbraken. Sinds 1953 spreken we in ons gewest over voor en na de Ramp, als we episoden in de geschiedenis willen aangeven. In de geschiedschrijving bleef een aantal facetten wat onderbelicht, zoals de drinkwatervoorziening We geven daarover eerst de herinnering van een toen vijfjarig Nieuwdorps jongetje weer. Hij weet nog best hoe hard het woei op die 31^e januari, een zaterdag waarop hij naar gewoonte met zijn broertjes in de teil moest, want een douche was er niet. Hij weet ook nog dat op de zondag de Lewedijk bezaaid lag met afgebroken takken en stuk gewaaide dakpannen. Op die zondag moesten vele mannen van het dorp gewapend met schoppen en zandzakken per vrachtwagen naar de Quarlespolder, die ondergelopen was. Volgens zijn herinnering kwam er die zondag geen water uit de kraan. Alleen vies, bruin vocht, dat niet te drinken was. Zijn vader woonde naast de school. Uit de lange waterleidingbuizen in dat gebouw wisten ze nog enkele emmers helder drinkwater te tappen.Vaststaat, dat ten gevolge van de Ramp de N.V. Waterleidingmij Zuid-Beveland in grote problemen kwam. De directeur, Stoel Feuerstein, heeft het allemaal opgeschreven. De hoofdtransportleiding liep van het pompstation te Ossendrecht naar Goes en vanuit Goes naar Walcheren. In de ochtend van de eerste februari bleek dat de waterleiding tussen de Sloedam en Arnemuiden geheel vernield was. Waterlevering aan Walcheren kon niet meer plaatsvinden. Op oostelijk Zuid-Beveland was de waterleiding ten gevolge van dijkdoorbraken bij Rilland-Bath, Waarde en Oostdijk geheel in het ongerede geraakt. De hoofdtransportleiding lag er voor het grootste deel nog wel, maar er waren vele lekken in de plaatselijke dienstleidingen als gevolg van instortingen van huizen en door overhaast vertrek van bewoners, die de hoofdkranen in hun woningen niet hadden dichtgedraaid. Op enkele plaatsen zoals bij de Lavendeldijk bij Oostdijk en op de hoek Kadijk en Vlietweg nabij Waarde was de hoofdtransportleiding in het ongerede geraakt. Vele lekkages traden op in gebieden waar eb en vloed de dienst uitmaakten. Een duiker had twee dagen nodig om de toevoerleiding naar Waarde, waardoor ongeveer 100 m3 water wegvloeide, af te sluiten. Dat had te maken met het vernielde wegoppervlak ter plaatse. Toen het tenslotte gelukte om het lekverlies tot een aanvaardbaar niveau terug te brengen, moest men de waterlevering vanuit Ossendrecht door het geïnundeerde gebied veilig stellen. Dat kreeg men voor elkaar door het droogmalen van polders en door het leggen van onder meer een baileybrug door de Genie over een stroomgat nabij Kruiningen, waaraan de waterleidingbuis werd opgehangen. In de periode februari - juli 1953 moest het waterleidingbedrijf enkele malen via de radio en de krant mededelen dat het water voor consumptie gekookt moest worden en dat men water in voorraad moest nemen wegens mogelijke vernieling van de hoofdtoevoerleidingen. Lange tijd was de levering van water een moeizame zaak. De ene dag was er meer druk op de leiding dan de andere, waardoor vooral de gebieden aan het eind van de leiding nogal eens met waterschaarste werden geconfronteerd.

Het bedrijf vond naast het hoofd bieden aan de eigen problemen toch nog gelegenheid om andere getroffen gebieden hulp te bieden. Op Noord-Beveland was nog geen drinkwaterleiding. De bewoners maakten daar nog gebruik van de put achter het huis. In de overstroomde gebieden, die algauw weer drooggemalen waren, was het water uit de put zout. Op 18 februari kreeg de directie vrijheid van handelen van Gedeputeerde Staten om water te leveren aan het eiland Noord-Beveland. Eerst dacht men aan het inzetten van een tankboot, maar het werd het aanleggen van een provisorische waterleiding van Wolphaartsdijkse Veer naar Kortgene. Zo´n 800 meter plastic buis was nodig, die op 20 februari besteld werd. Op 23 februari arriveerde de in Amsterdam vervaardigde buis via Antwerpen en Vlissingen in Goes. Drie dagen had men nodig om de buis geschikt te maken voor het leggen door de Zandkreek. In Kortgene had men inmiddels twee gewapend betonnen ontvangbakken met een totale inhoud van 9 m3 opgesteld. Op 3 maart zou de buisleiding door de Zandkreek worden gelegd. Het was die dag erg mistig waardoor men gedwongen was de werkzaamheden wat uit te stellen. Die middag om half drie stroomde echter het eerste water in de reservoirs in Kortgene. Burgemeester Schuit sprak enige gepaste dankwoorden. Kortgene kon over zuiver drinkwater beschikken.Het Nieuwdorpse jongetje weet zeker dat zijn vader water in de school aftapte. Dat kan, lettend op de waarschuwingen van het waterleidingbedrijf best wat later zijn geweest dan zondag 1 februari. Als dat zo is, dan faalt de herinnering. In de zomer van 1953 verhuisde hij met zijn ouders naar Middelburg en op mooie dagen werd het strand bij Dishoek bezocht. Tot op de dag van vandaag leven de traag aanspoelende balken, huisdeuren en delen van raamkozijnen voort in zijn herinnering aan die Rampnacht.

er komen weer verkiezingen

17 October 2011 - 0 reacties

In 2014 is de keus weer aan u. Er worden dan gemeenteraadsverkiezingen gehouden. De politieke partijen lopen al weer bijna warm en het wordt allemaal echt anders dan vroeger. Van regeringswege stelde men enkele jaren geleden de commissie Elzinga in, die moest onderzoeken waarom zo velen van u het laten afweten, wanneer er nieuwe raadsleden moeten worden gekozen. De commissie moest tevens met aanbevelingen komen om de politiek te verlevendigen en dichter bij de burger te brengen. Het is niet meer zo, dat uit de raadsleden de wethouders worden gekozen. Wethouders worden benoemd en hoeven geen lid van de raad te zijn. De gemeentesecretaris is niet meer automatisch secretaris van de raad. Er is een griffier. Het college van burgemeester en wethouders heeft zijn eigen plaats tegenover de gemeenteraad. Dualisme is het toverwoord. In politieke terminologie streeft men naar een doeltreffende, transparante en responsieve gemeente. Waarom dat nu niet in gewoon Nederlands kan worden geschreven, is een raadsel. Maar is het allemaal wel zo nieuw? In 1468 kreeg Goes een belangrijk privilege. Karel de Stoute bepaalde, dat Goes voortaan haar eigen stadsbestuur mocht kiezen. Aan het hoofd ervan stond de baljuw, te vergelijken met de huidige burgemeester. Deze functionaris werd door de landsheer benoemd. Er waren ook twee burgemeesters, te vergelijken met de thans in functie zijnde wethouders en negen schepenen. Het ene jaar trad één burgemeester en vier schepenen af, het andere jaar trad één burgemeester en vijf schepenen af. De gewone burgers hadden geen stemrecht. De aftredende burgemeester maakte met de twee stadsrentmeesters en twee notabele burgers uit de rijkdom, die geen lid waren van het stadsbestuur, een voordracht op van twintig belangrijke poorters, die moesten kunnen lezen en schrijven. Op 24 juni, St Jan Baptistendag, kozen de zitting houdende bestuurders uit die voordracht hun nieuwe collega´s. Het was nog geen democratie, zoals wij die nu kennen, maar toch mogen we er trots op zijn. Geen enkele Zeeuwse stad had toen de mogelijkheid om het eigen bestuur te kiezen. Een vorm van referendum, dat kroonjuweel van D´66 had Goes in de vijftiende eeuw ook al. Moest het stadsbestuur belangrijke beslissingen nemen, zoals de bouw van het stadhuis, dan kregen vertegenwoordigers uit de burgerij, doorgaans leden van de gilden, een uitnodiging om in vergadering bijeen te komen en daarover hun zegje te doen. Tot een stedelijke raad ontwikkelde zich dat niet.Die raad kwam er definitief in 1720. In de zeventiende eeuw was het een paar maal tot heftige twisten in het stadsbestuur gekomen. Volgens de burgemeesters en de schepenen had de baljuw al te vaak een te grote mond, wat aanleiding gaf tot weinig verheffende ruzies. De Staten van Zeeland besloten op 6 juni 1720 een reglement vast te stellen, waarin een raad in het leven werd geroepen, die uit 21 personen zou bestaan. De leden hadden in principe zitting voor het leven. De twee burgemeesters maakten onderdeel uit van de raad. De schepenen hielden zich vanaf toen nog slechts bezig met de rechtsspraak en bemoeiden zich niet met het inhoudelijke stadsbestuur, een vorm van dualisme derhalve.

De raad benoemde zelf nieuwe leden, nadat de benoeming van de eerste leden nog had plaatsgevonden door de Staten van Zeeland.Als je lid van de raad wilde worden, dan moest je uit de vooraanstaande burgerij komen, minstens drie jaar poorter van de stad zijn of een jaar getrouwd wezen met een echte Goese vrouw. Je moest lid zijn van één van de Goese schutterijen, minstens twintig jaar oud en lidmaat van de Hervormde Kerk. In dat jaar 1720 vond er dus een scheiding plaats in het Goese tussen bestuur en rechtsspraak. Daarmee had Goes een voor die tijd ultramoderne bestuursvorm. In de Republiek was men toentertijd, midden in het tweede stadhouderloze tijdperk en op centraal niveau niet gehinderd door orangistische machten, bezig met een bestuurshervorming. De bepalingen uit de Unie van Utrecht werden in de Staten-Generaal als een keurslijf ervaren, maar juist de stedelijke besturen, waar de herinnering aan Oranje bepaald niet verbleekt was, verhinderden een staatkundige vernieuwing. Toen in 1747 Willem IV als stadhouder aantrad, betekende dat meteen het eind van de vernieuwingsplannen en ook in Goes werd de klok enigszins teruggedraaid. De raad mocht niet zelf meer nieuwe leden benoemen. Dat gebeurde voortaan door Willem IV, uit een door het stadsbestuur opgemaakt voordracht van twintig personen. Het spreekt vanzelf, dat de Orangistische factie in de raad dat met welgevallen aanzag. Republikeinen kregen zo geen enkele kans. Gezien door onze bril zouden wij spreken van kliekjes en hokjesgeest. Het was ook zo, dat de gewone man in het politieke leven van toen niets te vertellen had. Door middel van contracten van correspondentie hield de bovenlaag van de Goese samenleving in stadsbestuur en kerk de touwtjes stevig in handen. Toch houdt het bestuur van toen ons een spiegel voor, al is het maar het besef dat democratie een kostbaar goed is, dat door de samenleving en bestuurders gekoesterd moet worden. Is het dualisme van vandaag iets wezenlijk nieuws. Welnee, ook vroeger was het er al, zij het in een andere vorm. Pogingen om de hedendaagse burger nauwer bij zijn plaatselijk bestuur te betrekken. verdienen echter de steun van iedereen.

bjorn in de bocht

16 October 2011 - 0 reacties

Opa en oma passen een dagje op. Kleinzoon en hond werden vanmorgen al vroeg gebracht. De ouders van de kleine jongen mochten, in prachtig weer, een wandeling maken in de Manteling op Walcheren. Mama had voor de voeding gezorgd en verschafte inlichtingen over tijdstippen, waarop de flesjes moesten worden toegediend, over het slapen in de wandelwagen en verder over alles waarmee een jochie van drie maanden zich inmiddels bezig houdt. En dat is een hoop. Vergist u zich niet. Oma vond, dat er een oude, dikke deken van zolder moest worden gehaald, waarop de kleine man wat meer bewegingsruimte zou hebben dan in dat nauwe wandelwagentje. Na het flesje te hebben genuttigd en wat boertjes te hebben gedaan, mocht hij daarop vertoeven, totdat zijn oogjes zouden zijn geloken voor een diepe dut. Bjorn besliste echter anders. De hem toebedeelde ruimte benutte hij onmiddellijk voor een forse draai van de rug op de buik. Dat had hij al eens eerder gedaan, maar ik vroeg me af: hoe zat dat vroeger met mijn eigen kleintjes. Ik kon me niet herinneren, dat zij dat ook al op die leeftijd hadden gedaan. Weet u dat nog van uw eigen kinderen? Nu zat zijn ene armpje nog onder zijn buik en dat beviel hem maar matig. Ik draaide hem daarom voorzichtig terug op zijn rug, maar zijn dank was uitermate gering. Hij draaide zich onmiddellijk weer om, weer met zijn ene armpje onder zijn buik. Ik haalde zijn armpje voorzichtig weg en legde het naast het andere. Hij beloonde me met onmiddellijk zijn hoofdje op montere wijze op te tillen. Dat beviel hem wel, een totaal andere kijk op de wereld. Hij beloonde opa en oma met een paar daverende winden, waarop oma hem lachend optilde en hem verluierende. Dat was nodig! Ik sprak: als ik dat doe, word je altijd boos. Ze zegde me toe, dat als de tijd daar was, zo over twintig jaar, zij mij ook van een nieuwe luier zou voorzien. Poeh, antwoordde ik, me optillen, lukt dan toch niet.

rode haan in Wolphaartsdijk

13 October 2011 - 0 reacties

Dat was schrikken voor Cornelia Boone, de vrouw van Simon Schoonhart. Ze lag op 19 december 1886 's avonds om half tien al met haar man te slapen, toen ze wakker gemaakt werd. De schuur van haar buurman, C. Valkier, die aan haar woning grensde, stond in brand. Valkier had die avond met zijn vrouw, Geertruida Stevense, onder invloed van teveel drank, knetterende ruzie gehad, althans dat was de verklaring van Cornelia Boone aan Matthias de Kater, die als loco-burgemeester van Wolphaartsdijk procesverbaal opmaakte. Er was gescholden en met deuren geslagen. Ten laatste krijste vrouw Valkier: "je zult verbranden in je bed." Daarna was het stil geworden. Cornelia was toen ze de brand zag en hoorde naar buiten gegaan, waar ze haar buren tegen kwam. Het echtpaar maakte geen ruzie meer. "Laat maar branden, het is toch geassureerd", sprak vrouw Valkier tegen haar man. De dochter van Cornelia Boone, die die avond op visite was geweest, bevestigde de woorden van haar moeder. Vrouw Valkier had tijdens de ruzie zeker tien keer tegen haar man geroepen: "Joe weerlicht, je zult verbranden op je nist." De dochter was haar moeder te hulp geschoten toen de schuur in brand stond en had ook Valkier en zijn vrouw gezien. Zij meende, dat vrouw Valkier nog niet nuchter was en hoorde haar zeggen: "Het zal wel schikken, het is geassureerd, je hebt toch te vreten." Matthias de Kater noteerde de verhalen van moeder en dochter en ontbood Cornelis Valkier, die verklaarde, dat hij op die bewuste zondagavond om negen uur naar bed was gegaan. Zijn vrouw lag al te bed. Om half tien was hij gewekt door zijn zoon. Hij had meteen zijn kleren aangetrokken en was op blote voeten naar buiten gelopen. Zijn vrouw was ook wakker geworden, had haar stukken opgezet, een onderrok aangetrokken en was hem gevolgd. Hij ontkende de brand gesticht te hebben en wist zich niet te herinneren dat zijn vrouw gezegd zou hebben, dat hij in bed verbranden zou. Ook zijn vrouw ontkende in alle toonaarden, dat de brand gesticht was. Ze had haar man bovendien niet uitgescholden. Wat moest de brave locoburgemeester met dit verhaal. Zo goed stond Cornelia Boone nu ook weer niet bekend. Een paar maanden daarvoor had Marinus Nouse een landbouwer zijn beklag gedaan. Hij was op de openbare weg in de "buurtschap Nazareth" door Cornelia uitgescholden voor "een grote smeerlap." "Je hebt je vrouw levend opgevreten en je mishandelt je dochter." Nouse had twee getuigen, Adam Rooze en Lourus Meijaard, die zijn verklaring bevestigden. En dat was nog niet eens de eerste keer, dat Nouse was onthaald op een scheldpartij van Cornelia Boone. Een maand daarvoor was Cornelia nog veel harder tekeer gegaan, waarbij de uitdrukking "je bent een hoerenjager" de meest fatsoenlijke was geweest. Het is daarom aannemelijk, dat de locoburgemeester de verklaring van Cornelia Boone over de brand in de schuur maar gelaten heeft voor wat die was. Het is niet bekend of de verzekering over de brug gekomen is.

armenhuizen in Wolphaartsdijk

12 October 2011 - 0 reacties

"De armen hebt ge altijd bij u." Een uitspraak van zo'n negentienhonderdvijftig jaar geleden, die nog niets van zijn actualiteit heeft verloren. Natuurlijk is er in het denken over armoede veel veranderd. Waar voor 1965 de vroede vaderen van het Burgerlijk Armbestuur in al hun wijsheid de arme ingezetenen ondersteunden en dat was feitelijk een gunst, bestaat sinds dat jaar een recht op bijstand voor elke Nederlander. En men spreekt dan over 'bijstand genieten', een term waarvan de rillingen over je rug lopen. Wat dat begrip inhoudt, moet men maar eens vragen aan bijstandsmoeders (ook al zo'n wrang woord) of aan bejaarden, die slechts van hun Drees moeten rondkomen. Ondanks het recht op ondersteuning, dat ieder mens in behoeftige omstandigheden heeft, is er wanneer je je oor zo eens te luisteren legt, in het denken over de arme medemens nog maar weinig veranderd. Nu was vroeger alles zeker niet beter, wel overzichtelijker. De arme ingezetenen van Wolphaartsdijk - en eigenlijk was bijna iedereen arm - werkten in het voorjaar, de zomer en het vroege najaar op het land. De boeren stelden gezamelijk het loon vast, te weinig om van te leven en teveel om van dood te gaan. 's Winters was er geen werk en dus moesten de arbeiders naar de diaconie of naar het Burgerlijk Armbestuur, waar ze oog in oog kwamen met de grote boeren, die ook armbestuurders waren. Dat de arbeiders 's zomers en 's winters niet veel te reclameren hadden, spreekt vanzelf. Wanneer je nu maar beleefd met de pet in de hand met twee woorden sprak, dan kwam je een heel eind. Je kon maar beter geen ruzie zoeken met je baas, want dan vloog je er meteen uit en bij andere boeren hoefde je dan niet aan te komen. Rechten had je als arbeider niet. Wanneer je de huur van de kleine arbeiderswoning niet kon betalen, werd je met vrouw, kinderen en het schamele meubilair zonder pardon op straat gezet. Dan restte je niet anders dan het armenhuis. Vaak was dat een complex van vijf of zes zeer kleine huisjes, waar je met andere plaatselijke "have-nots" mocht verblijven. De huur trokken de filantropen van het Burgerlijk Armbestuur wel van je uitkering af. Ieder dorp en elke stad kende het begrip armenhuizen. Ook in Wolphaartsdijk zijn er geweest. In Wolphaartsdijk zelf stond het armenhuis in 1682 aan de Oude Kade. Het liet verder geen sporen in de geschiedenis na. In de vorige eeuw bezat het Burgerlijk Armbestuur een pand, dat enige tijd als "ziekenhuis" in gebruik was. In geval van epidemieën, zoals in 1862 een cholera-epidemie, werden de lijders aan besmettelijke ziekten in dat pand verpleegd. Met het verbeteren van de gezondheidstoestand was het steeds minder in gebruik. Het werd toen gedurende enkele decaden opvanghuis voor gezinnen die wegens huurschuld uit hun woning waren gezet.In Oud-Sabbinge stond het armenhuis in 1688 aan de Ring. Hoe lang dat in gebruik is geweest, weten we niet. In 1870 werden voor rekening van het Burgerlijk Armbestuur in 1870 twee nieuwe armenhuisjes gebouwd aan de Bijsterweg. J. Caan, aannemer in Oud-Sabbinge kreeg de opdracht bij inschrijving. Hij offreerde een prijs van fl. 2098,--. In 1953 kwamen deze woninkjes, Bijsterweg 34 en 36, bij de Ramp in het water te staan. Ze liepen voornamelijk zoutschade op. Ze hadden toen overigens hun functie als armenhuis al lang verloren. In 1961 besloot het Burgerlijk Armbestuur ze ingrijpend op te knappen. Thans bevinden ze zich in particuliere handen.

kleuteren in Nieuwdorp

11 October 2011 - 0 reacties

Het aandoenlijke verhaal gaat, dat Miet enTanne zo rond 1905 op één van de akkers in de omgeving van Nieuwdorp schoffelden. Ze moesten wel, want ze behoorden met hun gezinnen tot de groep van de arme landarbeiders. Tanne verliet de akker voortijdig. Ze had drie kinderen, die nog niet naar school konden gaan. Miet had volgens Tanne makkelijk praten. Voor de kleinste, sprak ze, die nog niet loopen kan, moet ik dan 3 stuivers betalen en voor de grootsten elk een stuiver, dat is een kwartje op een dag. En je weet, ik verdien maar 2 kwartjes, hoe kan ik daarvan nu de helft voor de kinderen uitgeven? Ik kan toch niet voor één kwartje van ´s morgens 6 uur tot ´s avonds in de warmte op het land werken? Dat vond Miet maar socialistische praat. Tanne moest maar eens naar de dominee gaan want ze had gehoord, dat die bezig was met plannen voor de stichting van een bewaarschool.Dat laatste klopte. De in 1901 overgekomen predikant van de Hervormde Gemeente ´s-Heerenhoek/Nieuwdorp, Meijndert ten Broek, had zich het lot van de Nieuwdorpse landarbeiders aangetrokken. Het was hem opgevallen, dat vader en moeder naar het land moesten om een schamel loon te verdienen. De aanwezige kinderen moesten thuisblijven en het kwam voor, dat de kinderen in de zomermaanden eenvoudigweg opgesloten werden op een snikhete zolder. Een foldertje met hartverscheurende teksten van kleine kinderen, moeders van jonge kinderen en oude mensen, die graag in de te bouwen kleuterschool eens de dominee wilden beluisterden, moest de rijken in Nederland het geld uit de zak kloppen om de stichting van de bewaarschool mogelijk te maken. Nu hadden de Hervormden in Nieuwdorp het niet gemakkelijk. Voor kerkdiensten moesten ze naar ´s-Heerenhoek. In Nieuwdorp was wel een Gereformeerde Kerk en een gereformeerde school, maar aan eucoemenisch denken deed men in die dagen nog niet zoveel. Voor Ten Broek was het duidelijk. Er moest een bewaarschool komen en dat gebouw kon dan in de avonduren ook als evangelisatielokaal gebruikt worden. Het geschriftje bracht met andere collecten, die in Nieuwdorp werden gehouden, de som van fl. 5400,– op.

Hij kreeg in 1906 de kerkenraad mee in zijn plan en het was de diaconie die voor het laatste bedrag, fl. 950,–, zou zorgen. Maar daar kwam een kink in de kabel. Het bestuur van de classis Goes van de Hervormde Kerk kon niet instemmen met dat plan. Voor het bouwen van een bewaarschooltje mochten geen diaconiegelden, ten bedrage van fl. 950,-- worden gebruikt. En de dominee had nog wel zo´n mooie constructie bedacht. Op Nieuwdorp was de Vereeniging tot stichting en instandhouding van een gebouw voor christelijke belangen, Eben Haëzer opgericht. Deze vereniging schonk de grond en het gebouw aan de diaconie en de laatste zou het gebouw onmiddellijk in bruikleen geven aan de vereniging, met het bedrag dat nog nodig was. Zo zou de kerkelijke gemeente geen schade lijden. Het classicaal toezicht was van mening, dat deze schenking niet in orde was. Bovendien kwamen alle lasten op de nek van de diaconie terecht. Het was een kwalijke investering. Met verwijzing naar diverse artikelen uit kerkelijke regelingen, wilde de classis dat deze transactie ongedaan zou worden gemaakt. Een moeilijke zaak voor een jong, beginnend predikant, sprak ds Ten Broek in de vergadering van de kerkenraad. Hij als jong broekje, tegenover mannen die in den dienst zijn vergrijsd. Maar hij bestudeerde nog eens flink de reglementen en kwam tot de conclusie, dat het classicaal bestuur niet het recht had om de besluiten van de kerkenraad terug te draaien. Dergelijke besluiten moesten worden meegedeeld en werden niet ter goedkeuring ingezonden. Hij verzond deze brief met deze conclusies niet, omdat inmiddels de opdracht van de classis was binnengekomen dat voor 1 januari 1907 een bedrag van fl. 950,- aan de administrerend diaken moest worden overhandigd. Een bewijs daarvan moest de diaken aan de classis overleggen. In de kerkenraadsvergadering was verbazing troef. Waar kwam deze beslissing vandaan. Het bleek dat de administrerend diaken zelf contact had opgenomen met het classicaal bestuur. De overige leden van de kerkenraad waren zeer verontwaardigd. Aan de opdracht van de classis werd niet voldaan. Het werd een heen en weergeschrijf met de classis en een heen en weergekijf binnen de kerkenraad. De administrerend diaken was geheel op de hand van het classicaal bestuur en de gemoederen liepen begin 1907 zo hoog op, dat de dominee de diaken voor gemeene vent uitschold. aldus het classicaal bestuur. Dat had ds Ten Broek helemaal niet zo gezegd! Op gemoedelijke wijze had hij de diaken toegevoegd tijdens een wandeling, dat de man toch eigenlijke een gemene vent was, die nooit de kerkdiensten bijwoonde. De classis deed in 1907 verscheidene pogingen om tot een oplossing te komen, maar de kerkenraad hield voet bij stuk. Uiteindelijk berustte de classis in de handelwijze van de kerkenraad. Voor ds Ten Broek was de maat inmiddels vol. In november 1907 vertrok hij naar Groningen. Het schoolgebouwtje staat er nog steeds, al is het niet meer voor het geven van kleuteronderwijs in gebruik.

grote, kleine man

06 October 2011 - 2 reacties

In de klas van kleinzoon Huub wordt toegewerkt naar de kinderboekenweek, die in het teken van de held staat. Juffrouw vraagt: wat is een held? Valt me toch een beetje tegen want eigenlijk moet de vraag luiden: wie is een held? Een van de kinderen geeft als antwoord: een held is iemand die andere mensen of dieren helpt! Kennen de kinderen helden? "Ja mijn vader", klinkt het. Huub is een andere mening toegedaan. Natuurlijk, zijn papa is ook een held, een grote zelfs, want die vangt boeven. Maar dat is zo vanzelfsprekend. Zijn broertje Thom heeft allang besloten om als hij groot is ook boevenvanger te worden. Zo word je vanzelf een held. De kinderen mogen gedichtjes schrijven over hun eigen held. De eerste regel moet een woord bevatten, de tweede twee en de derde drie. Huub schrijft het volgende: Opa/Mijn held/Fijn samen voetballen/Wij kijken oude filpjes/Leuk. Opa en oma zijn even stil van geluk. Zijn versje wordt in de schoolkrant afgedrukt. Terecht toch?

de legende van het Kruis

05 October 2011 - 1 reactie

Toen de Reformatie vaste grond onder de voeten kreeg op Zuid-Beveland en ook het kerkje van Baardorp door de protestanten in gebruik werd genomen, gebeurde het dat er op de drie deuren van het kerkje een Latijns kruis verscheen, een zwart, een rood en een geel. Dat hoeft ons niet te verbazen. Heel vroeg, zo gaat het verhaal, was Baarsdorp een geliefd bedevaartsoord, met het Mariaputje in de onmiddellijke omgeving. Van heinde en ver kwamen lijders aan zweren en reumatiek genezing zoeken bij het weldoende water van het putje, dat geen zout maar zoet water bevatte. Dat men daarna een kaarsje brandde in de kerk sprak vanzelf.

Hoe men echter ook zijn best deed om die kruisen uit te wissen, ’t mocht niet baten. Wanneer men de kruisen vandaag onder een dikke laag verf bedekte, dan vond men de dag daarop de kruistekens weer op dezelfde plaats. Tenslotte gaf men het maar op en raakte de bevolking er aan gewoon. Baarsdorp slaagde er evenwel nimmer in om de status van dorp te verwerven. Op het laatst woonden er zo weinig mensen, dat er nog maar één keer per jaar werd gepreekt. Eind negentiende eeuw werd het kerkje afgebroken en is er niets meer dan ons aan dat wonder herinnert. Het putje werd bij de ruilverkaveling in de jaren zeventig van de vorige eeuw dichtgegooid. Nu is er ten zuiden van het Poelbos en ten noorden van de A58 een nieuw Mariaputje gegraven. Een toeristische attractie, zou men kunnen zeggen, maar dat ligt beslist niet op de plaats van het oorspronkelijke putje.

auto verovert zeeland

04 October 2011 - 0 reacties

Wat moet dat begin 1900 toch heerlijk rustig zijn geweest in Zeeland. Paard en wagen maakten de dienst uit en hier en daar kwam men een enkele fietser tegen. In Midden-Zeeland reed de trein, maar niet echt in een half-uurdienst zoals vandaag. Van het wegennet moeten we ons niet te veel voorstellen. Een enkele steenweg, vele grintwegen en nog meer karrensporen, zoals we die nu nog wel eens tegenkomen op een welhaast vergeten polderdijkje. Eind 1899 verleenden Gedeputeerde Staten van Zeeland aan F.C.O.M. Hombach uit Hulst, tevens lid van dat college, vergunning voor het berijden van wegen in de provincie met een motorrijtuig, dat het kenteken Z 1 kreeg toebedeeld. Daar was het gemeentebestuur van het Bevelandse Kapelle niet echt gelukkig mee. Aan het eind van de vergadering van 11 april 1900, toen er al 7 vergunningen waren verleend, vroeg het raadslid Pompe van Meerdervoort, tevens kantonrechter in Goes, het woord. Hij kon niet met de verlening van de vergunningen instemmen. Vele wegen in Zeeland waren minder dan zeven meter breed en dan was het berijden van zo´n weg met een gemotoriseerd voertuig een hachelijke onderneming. Hij stelde voor om GS van de bezwaren op de hoogte te stellen. De raad stemde ermee in en zo ging de volgende brief naar Middelburg. De raad der gemeente Kapelle/ van oordeel zijnde dat door de eigenaardige beweegkracht der motorrijtuigen door deze meerdere schade aan de wegen en vooral de grintwegen wordt toegebracht/ overtuigd dat er gegronde vrees bestaat voor ongelukken en schade, wanneer dergelijke motorrijtuigen daar niet aan dergelijke voertuigen gewende paarden tegenkomen vooral op smallere wegen/ besluit te verzoeken aan Gedeputeerde Staten van Zeeland de vergunningen verleend om motorrijtuigen te rijden voor wat betreft de wegen in onderhoud bij de gemeente Kapelle in te trekken en wanneer dit niet doenlijk is dan in elk geval te verbieden dat met motorrijtuigen gereden wordt op wegen in deze gemeente van mindere breedte dan zeven meters.Gedeputeerde Staten deelden bij brief van 16 juni 1900 mee geen termen aanwezig te achten om aan het verzoek te voldoen. En waar maakte Pompe van Meerdervoort zich nu eigenlijk druk om? De vergunningen werden onder strenge voorwaarden verleend. De snelheid van de auto´s mocht niet meer zijn dan 20 km per uur. Bij het afrijden van hellingen, nabij en in bochten van wegen, bij het kruisen van wegen en in de bebouwde kom mocht de automobilist van toen niet harder rijden van 8 km per uur. En wanneer een paard en wagen of een kudde koeien op de weg was, dan moest er gestopt worden, zodra de bestuurder bemerkte dat de beesten onrustig werden. De meeste vergunningen voor het berijden van de Zeeuwse dreven werden in de eerste jaren van de twintigste eeuw voornamelijk verleend aan de chique van België en dat was geen wonder. De meeste landouwen in Zeeuws-Vlaanderen waren in bezit van Belgische grootgrondbezitters die niet meer met het gerij hun bezit wilden inspecteren maar met de automobiel. In Midden-Zeeland kreeg de Vlissinger G. Spindler op 2 mei 1900 vergunning voor het rijden met een Mors-dogcart auto van 900 kilo en met 8 paardenkrachten. Tien dagen later mocht de Goesenaar J.A. Mulock Houwer met een Dion et Bouton op weg onder het nummer Z8. Dit autootje had een gewicht van 75 kilo en een motor van 1,25 paardenkracht.Het provinciaal bestuur gaf 25 vergunningen af in 1900, waarvan er 22 terecht kwamen bij Belgen en Zeeuws-Vlamingen. Twee werden afgegeven in Midden-Zeeland en 1 ervan werd verleend aan een inwoner van Bergen op Zoom. Op een enkele uitzondering na waren het doorgaans zware vehikels van rond de 1000 kilo.

Eind 1902 was het al heel wat drukker geworden toen vergunning Z216 werd uitgegeven. In 1905 bemoeide de ANWB zich, niet voor het eerst, met het verkeer. Het snoeien van doornheggen moest aan banden worden gelegd ter voorkoming van lekke banden bij fiets- en autoverkeer. Maar al te vaak reden de bestuurders lek door de doorns die op de weg bleven liggen, wat een wat andere invulling betekende van het hedendaags begrip ´autootje pesten.` In 1907 deed de Vereniging van Burgemeesters en Secretarissen op Zuid- en Noord-Beveland een verzoek aan provinciale staten om maatregelen te nemen tegen zwaar beladen auto´s, die vooral in het najaar de wegen aldaar finaal kapotreden. Nu attenderen we de weggebruiker op de aanwezigheid van slik op de weg. Er is sinds 1900 wel heel veel veranderd.

Goese weeskinderen molesteren bejaarden

29 September 2011 - 0 reacties

't Is één van de mooiste plekjes van Goes. Serene rust en de intimiteit van een goedige oude bebouwing, voor een deel nog uit de vijftiende eeuw, doen weldadig aan. Een aantal tentoongestelde gedenkstenen en een bronzen klok vertellen een stukje Goese geschiedenis. 's Zomers zorgt een oude kastanje voor een zonnedak en als de beiaardier een concert geeft, dan buitelen de klokkenklanken over je heen. Ander binnenstadslawaai dringt er niet door. Dat jachtige, laag bij de grondse gedoe wordt tegengehouden door de bebouwing die je zorgzaam omringt. Dan gaat als vanzelf het verleden voor je leven. Je hoort de gezangen van de Zwarte Zusters, die hier woonden. Want van oorsprong was het hier een klooster met een kapel. En wanneer dat zingen verstomt, komen de weeskinderen van Goes er aan. Ook zij woonden hier, eeuwenlang, onder de hoede van een vader en moeder, die hun ouders niet waren. We bevinden ons op het pleintje achter het museumgebouw aan de Singelstraat, waar eens de weeskinderen speelden.Het is deze maand exact driehonderdnegenenzestig jaar geleden, dat het complex aan de Singelstraat gedeeltelijk als weeshuis in gebruik is genomen. Niet echt een jubileum, maar voldoende reden om er even bij stil te staan. Op 9 en 10 januari 1628 vonden tweenvijftig wezen een plaats in de tot weeshuis verbouwde kloostergebouwen. De zwarte zusters waren al vijftig jaar daarvoor met stille trom uit Goes vertrokken. De rector van de Latijnse school had er nadien gewoond en het rederijkersgezelschap "De Nardusblomme" had er de religie vervangen door frivool vermaak. Al in 1609 was het stadsbestuur van Goes tot de conclusie gekomen dat het afgelopen moest zijn met de besteding van de weeskinderen. Jaarlijks werden ze ondergebracht bij surrogaatouders, die van de Armmeesters een bedrag ontvingen voor voeding, ligging en kleding. Eénmaal het bedrag ontvangen hebbend, betoonden de meesten zich inderdaad surrogaat van het slechtste soort en lieten de aan hun zorg toevertrouwde kinderen vrijwel aan hun lot over. Er moest, zo vonden burgemeesters en schepenen een weeshuis komen, maar net in die periode ging het economisch slecht met Goes. Bovendien verlamden grote twisten binnen de kring van de vroede vaderen het bestuur van de Ganzestad, waardoor het weeshuisplan op de lange baan geschoven werd. Men zou een spaarpot aanleggen, want bouw, inrichting en exploitatie van een weeshuis waren een kostbare zaak. Eerst in 1627 werd de kwestie weer actueel en toen betrachtte men meer voortvarendheid.Het stadsbestuur liet het oog vallen op het kloostercomplex. De rector van de Latijnse school en de rederijkers kregen vervangende huisvesting, waarna de bouwvakkers aan de gang konden. Vooraf had het stadsbestuur de kosten becijferd op zo'n fl. 3100,--. Achteraf bedroegen ze fl. 5000,--, maar dat had toen nog geen politieke gevolgen. Ook het huisvesten van weeskinderen bleek in de praktijk veel duurder dan men gedacht had. En dan waren nog niet eens alle wezen in het weeshuis opgenomen. In 1628 werden nog zeker elf wezen uitbesteed. Slechts kinderen wier ouders poorters van Goes waren geweest, vonden een plaats. Ze moesten bovendien ouder dan drie jaar zijn. Zwakbegaafde kinderen en beddenplassers mochten ook al niet opgenomen worden. Een oplossing voor de moeilijkheden vond men in het opnemen van bejaarden in het weeshuis. Deze lieden konden zich inkopen. Tegen betaling van een paar honderd gulden waren ze verzekerd van hun natje en droogje tot hun dood toe. De toeloop van bejaarden viel tegen. Die oplossing bracht geen soulaas en zo werd het praktijk dat iedereen zich kon huisvesten in het weeshuis, zoals bijvoorbeeld Tannetje Rondvis in 1632. Zij was een uitermate wispelturige nog niet zo oude ongetrouwde dame, die in 1640 zwanger bleek te zijn. Paniek in het college van regenten en regentessen dat als weeshuisbestuur fungeerde. Om geen opspraak te verwekken werd ze snel verwijderd. Dat heterogene gezelschap gaf in 1654 aanleiding tot een uitbarsting. Vooral de grotere weesjongens en -meisjes konden het niet verkroppen, dat de weesvader, Abraham de Vriese, zich nauwelijks om de wezen bekommerde en liever met de ouden van dagen een glaasje dronk, dan de wezen op te voeden in alle christelijke deugden en dat laatste was volgens zijn instructie toch de bedoeling. Eén van de weesjongens kon zich niet meer beheersen toen een oude van dagen hem ten onrechte uitschold. Hij gaf de oude een klap. Dat nam deze natuurlijk niet. Hij wilde terug slaan, maar de overige weesjongens sprongen er bovenop. Weer andere ouden van dagen trachtten hun medebejaarde te ontzetten. Een formele vechtpartij tussen woedende weesjongens en de bejaarden was het gevolg. Wellicht jarenlange opgekropte frustratie vond een uitweg. De jongens zaten met behulpzame hand van de weesmeisjes, de bejaarden overal achterna, totdat de inderhaast opgetrommelde regenten de boel kalmeerden. De weesjongen die het eerst een klap had uitgedeeld, had de straf die hem te wachten stond, niet afgewacht. Hij was het weeshuis uitgerend en verdween met de noorderzon.Het regentencollege nam een verstandige beslissing. De weeskinderen en de ouden van dagen werden gescheiden. In 1655 nam men het Oude mannen- en Vrouwenhuis in gebruik. Dat de klacht van de weeskinderen niet ongegrond was, valt af te leiden uit de benoeming van De Vriese tot vader van het bejaardentehuis. Wanneer je het museumpleintje, dat nog lang niet alles heeft verteld, verlaat, dan kun je dertig meter verder in de Zusterstraat een bezoek brengen aan de Manhuistuin, ook zo'n heerlijk plekje in de Goese binnenstad, dat weer heel andere verhalen vertelt.

agitatie in Wemeldinge

29 September 2011 - 0 reacties

Een markante persoonlijkheid die een belangrijke rol speelde in de Wemeldingse politiek van de jaren vijftig en zestig - Wemeldinge was toen nog een zelfstandige gemeente - was ongetwijfeld A.P. Schouwenaar. In 1946 lid geworden van de PvdA deed hij twaalf jaar later zijn intrede in de gemeenteraad. Over de toenmalige burgemeester Van Sas was hij allesbehalve tevreden. In zijn ogen stond deze meer naast dan tussen de burgers en ging bovendien te vaak op de solotoer wat op gespannen voet stond met de democratie. De overige raadsleden maakten daar geen probleem van, Schouwenaar echter wel. Het was dan ook logisch dat hij meer dan eens in aanvaring kwam met Van Sas. In september 1961 sprak Schouwenaar er schande van dat de begroting van het Burgerlijk Armbestuur voor het jaar 1960 veel te laat was ingediend. Van Sas verdedigde zich door er op te wijzen dat de raad verantwoordelijk was voor de begroting. Had de raad immers niet de secretaris-penningmeester benoemd?Schouwenaar was verontwaardigd en sprak tot de burgemeester: "Wees nu eens geen Pilatus-figuur, maar durf zelf de verantwoordelijkheid als een kerel te dragen." Toen Van Sas hierop antwoordde met: "Ik vraag me af of de heer Schouwenaar wel een kerel is", daagde Schouwenaar hem uit "even mee naar beneden te gaan opdat ik dat kon bewijzen." Een voorstel waar de burgemeester maar niet op inging.In 1962 - Schouwenaar was inmiddels wethouder - stonden hij en Van Sas opnieuw als kemphanen tegenover elkaar. Strijdpunt was deze keer het tijdstip van de collegevergaderingen. Terwijl de burgemeester 's middags wilde vergaderen, gaf Schouwenaar in verband met het feit dat hij als vertegenwoordiger overdag geen tijd had, de voorkeur aan vergaderingen in de avonduren. Daar Veerhoek, de andere wethouder, de zijde van Schouwenaar koos, moest Van Sas toegeven. Dat dit niet van harte ging, moge blijken uit de woorden die de burgemeester Schouwenaar naar het hoofd slingerde: "huichelaar, bedrieger, ik meen dit ten volle, U de centen opstrijken (f 1260,-) en wij onze vrije tijd er aan geven, ik begrijp dat Veerhoek erin meegaat, herrieschopper, onrustverwekker, grof, grof schandaal, dat noemt zich democratisch."Uiteindelijk werd een compromis bedacht. De vergaderingen zouden voortaan in de late namiddag plaatshebben. Een kleine pleister op een diepe wonde. De verhoudingen waren dusdanig verstoord, dat de sfeer tijdens de vergaderingen altijd wat gespannen bleef. Of, om met Schouwenaar te spreken: "de tijd heelde wel de wonden, maar de littekens bleven."

gruwelijke ontdekking

28 September 2011 - 1 reactie

De notabele dorpsbestuurders van Kapelle konden in 1707 hun oren niet geloven toen ze het hoorden. Wie het ze kwam vertellen is er niet bij vermeld, maar in dat verhaal kwam de naam van Maarten Huijbregtsen op tafel. Hij werd in de vergadering van het schepencollege geroepen. De vraag aan hem was: heb je gezien dat er bij de mestput op de boerderij van de heren Schilperoort een babylijkje is gevonden in een blauw schort gewikkeld, dat door de hofhonden verslonden is, zodanig dat slechts het schedeltje en het bekken, afgekloven, over waren gebleven? Nee, Maarten wist natuurlijk wel dat er hofhonden over het erf liepen, maar hij had niet gezien, dat de beesten een lijkje hadden opgevreten en ook had hij de stoffelijke restjes niet gezien. Pieternella Huisdijk werd in de vergadering ontboden, maar ook zij had niets gezien. Wel had ze babykleertjes voor Maijken Cornelis, de meid op de hoeve van de Schilperoorts, gemaakt. Maijken moest ter vergadering verschijnen. Nee, ze had geen baby gekregen, was niet zwanger geweest en had op de hoeve niets gezien. En die babykleertjes? Ach, die waren voor een nichtje in Goes. Reijnier Huijbregtsen moest nog voor het hekje komen. Had hij de liefde bedreven met Maijken en was ze door zij toedoen zwanger geraakt? Welnee, hij was nooit met die meid naar bed geweest. Het schepencollege kon geen klaarheid in deze zaak brengen. Zelfs de honden werden niet voor het gerecht gedaagd.

te veel drank

26 September 2011 - 0 reacties

Snoepen vroeger, dat deed je met plezier. Eenmaal in de week mochten wij voor vijf cent snoep kopen en dan koos je iets, waar je eigenlijk niet eens trek in had, maar twee dubbele zoutjes voor een cent, maakten tien van die dropjes. En als je dan nog meer wou en begon te bedelen bij moeder, dan wilde die nog wel eens zeggen: je wilt teveel snoepen en overal waar "te" voor staat, is niet goed, behalve "tevreden." In 1749, in november, was Adriaan Eversdijk uit Kapelle op marktdag in Goes geweest, wellicht op toondag. Hij had het netjes gehouden, want moest voor donker thuis zijn. Dronken thuiskomen betekende klapjes met de deegrol van zijn vrouw, die dergelijk gedrag niet tolereerde. Het was koud, die achttiende november en daarom besloot Eversdijk in de Kloetingse herberg toch nog een borreltje te nemen, dat hem verwarmen zou. Hij bestelde bij de waard een glas jenever en zag toen zijn dorpsgenoot Marinus van der Vliet zitten. Kun je hem niet meenemen, sprak de waard. Hij is starnakel bezopen. Als je het doet, krijg je je borreltje voor niks. Maak er twee van en ik ben je man, antwoordde Eversdijk. Hij liep naar Van der Vliet toe en vroeg hem om samen naar Kapelle te gaan. Die keek hem lodderig aan, noemde Eversdijk een beste vent, stond op en zwaaiend op zijn benen klampte hij zich aan de tafel vast. Lllllate damma gaan, sprak hij. Het werd een lange tocht, want Van der Vliet had veel meer straatweg nodig dan Eversdijk, die ondanks of dankzij de jenever van de kou geen last meer had. Hij zweette behoorlijk en was blij om Van der Vliet in de parochieherberg De Zwaan af te leveren. De man ging nog compleet dronken bij het vuur zitten, niet in staat om wat te ondernemen. Toen de Kapelse waard hem aanstootte en sprak: Van der Vliet, zou je niet eens haar huis gaan?. viel de man van zijn stoel en overleed ter plekke. Eversdijk deed thuis gekomen zijn verhaal. Hoe hij de man vanuit Kloetinge had meegenomen en hoe het met hem afgelopen was. Zo zie je maar, sprak hij tegen zijn vrouw, teveel is nooit goed. Die antwoordde: een deegroller wil ook wel helpen.

dat mooie stadhuis van Goes

21 September 2011 - 0 reacties

Het stadhuis van Goes aan de Grote Markt heeft een eeuwenlange geschiedenis achter de rug. Voor 1405, het jaar waarin Goes voor het eerst als stad wordt aangeduid, kon men beter spreken van “dorpshuis.”

Om een wat meer volledig geschiedkundig beeld van de bouw te krijgen, is het noodzakelijk om in de veertiende eeuw te duiken. In een rekening van de goederen van Jan de Beaumont, onder meer heer van Goes, wordt gesproken over het ophogen van de vloer van de (vlees)hal. De verhuur van 29 stallen, of tafels, komt daarin ook ter sprake. Deze hal, waarin nu het Lunchcafé is gevestigd was vermoedelijk een houten hal.

In de oudst bewaarde dorpsrekening van Goes uit het jaar 1384 wordt melding gemaakt van het bouwen van een nieuwe vierschaar. Dat is de ruimte waarin schout en schepenen recht spraken.

Vijf jaar later worden er werkzaamheden uitgevoerd aan de toren. Er komen een nieuwe trap naar de gevangenis, een nieuw portaal, twee vensters en een open schouw. De rechtertoren van het stadhuis, vanaf de Grote Markt gezien, is in feite de oudste kern van het stadhuis. Een verdedigbare toren – ook wel donjon genoemd – was in de roerige eeuw hard nodig. Goes was in die tijd nauwelijks verdedigbaar. Het recht om zich te omvesten en ommuren dateert pas van 1417 toen Jacoba van Beieren het privilege daartoe verleende. Toen werden muren, poorten en grachten rond de stad gemaakt.

In 1463 was er sprake van aanzienlijk nieuwbouw, die plaatsvond naast de toren. Waarschijnlijk is toen het gedeelte waar nadien de vierschaar van Goes en waar de stadsraad vergaderde, grotendeels verbouwd en deels opnieuw opgetrokken. In de toren vonden toen ook enkele verbouwingen plaats. Tijdens de restauratie van 1970-1974 zijn op de moerbalken van de hal van deze toren schilderingen ontdekt die zonder twijfel uit 1463 stammen. Het zijn afbeeldingen van de Bourgondische vuurslag en de vuurspattende karbonkel. Beide staan bekend als emblemen van de vorsten van het Bourgondische huis. Boven de deur van deze toren plaatste men toen een houten, goudbeschilderd beeltje, voorstellende Maximiliaan van Oostenrijk. Dit beeldje wordt thans in het Historische Museum De Bevelanden bewaard.

Op een afbeelding van het Stadhuis van voor de restauratie, die in de jaren 1771-1775 plaatsvond, is dit beeldje met enige moeite te zien. Deze unieke afbeelding geeft nog meer bijzonderheden. Links van de toren ziet men onder het afdak de Hoofdwacht. Daarboven zetelde de vierschaar en het stadsbestuur. Links daarvan werd in 1484 de Weeskamer gevestigd. Deze behuizing was waarschijnlijk al als particuliere woning aanwezig en werd bij het stadhuis getrokken. Het is echter ook mogelijk dat er ten behoeve van de Weeskamer een geheel nieuw stuk werd aangebouwd. In een later stadium werd hiertegen nog een huis gebouwd, dat tijdens de restauratie van 1771 tot toren werd verbouwd als tegenhanger van de grote, zware rechtertoren.

De kronieken vermelden dat er in 1665 brand heeft gewoed in het stadhuis, waarbij een deel van de toren uitbrandde.

In 1771 nam men een aanvang met de restauratie van het stadhuis, dat zowel binnen als buiten in Rococostijl werd aangepast. De verbouwing en aanpassing nam, onder leiding van stadsbouwmeester Boudewijn Kramer vier jaar in beslag. In 1974 kwam er een eind aan ruim zes jaar restauratie. De achttiende-eeuwse verbouwing is toen daarbij in tact gebleven. Het gebouw kreeg toen zijn oude luister terug.

Het meest in het oog springende gedeelte van het stadhuis is de trouwzaal, voorheen de Vierschaar. Deze kenmerkt zich door fraai gesneden deuren in rococostijl. Daarboven, alsmede boven de schoorsteen, de zogenaamde Witjes. Dit zijn schilderstukken, met daarop afgebeeld spelende putti. Ze dateren uit 1773 en zijn gemaakt door de Antwerpse schilder Martin Joseph Geeraerts.

Het stucplafond met allegorische voorstellingen is van Giuseppe Soldati. In het midden het zinnebeeld van de Eeuwigheid, uitgebeeld door het Alziend Oog met zijn verschietende stralen, omvat door een zich met kop en staart aaneen voegende slang. In de vier hoeken van het plafond de zinnebeelden der mensheid (wet en olijftak), gerechtigheid (weegschaal en zwaard), beloning (krans van olijftakken en lelie) en straf (roede, zweep en doorntak). Samengevat hebben deze allegorische beelden de volgende betekenis: het alziend oog weegt de daden der mensheid volgens gerechtigheid, beloont de goeden en bestraft de kwaden.

Het smeedijzeren hek (de zgn. vierschaar) is in 1773 gemaakt door Maesime Sumel. De stoelen dateren van 1771. Ze zijn in Rococostijl en speciaal vervaardigd voor dit vertrek.

In vroeger tijden oefenden burgemeesters en schepenen hier, tot 1810, de rechtspraak uit. Goes had de zogenaamde hoge jurisdictie, wat betekende, dat het college in strafzaken de doodstraf mocht uitspreken. De tenuitvoerlegging van straffen vond plaats op een schavot voor het stadhuis. Ter dood gebrachte misdadigers werden vervolgens opgehangen op het galgenveld, aan de oostzijde van de haven.

Zinnebeelden van de rechtspraak bevinden zich ook op de voorgevel van het stadhuis. Aan de linkerzijde van het stadswapen bevindt zich Vrouwe Prudentia, beeld van de voorzichtigheid. Aan de rechterzijde, met weegschaal, vrouwe Justitia, beeld voor de gerechtigheid. Er schijnt nog een derde vrouwenbeeld achter het stadswapen te zijn geweest. Maar dat is er niet meer. Dat was Vrouw Holle!

ver-stoppen

19 September 2011 - 0 reacties

Mijn jongste dochter gaat met Jasmijn en Dille op verjaardagsvisite bij een kennisje in de buurt. Dat heeft ook twee dochterjes. De oudste in drie en de jongste is net een jaar geworden. Feestelijk aangekleed ligt deze kleine in een box, waarvan de bodem hoog genoeg is om de jonge moeder te gerieven. Die krijgt het niet in de rug met het tillen van de kleine. Haar oudste dochtertje vindt het leuk dat Jasmijn komt spelen en na de inleidende keuvelpraatjes annex drinken en gebak, besluiten beide meisjes eendrachtig om verstoppertje te gaan spelen. Het meisje zal, zoals zij zegt, tot vijf tellen. Jasmijn moet een plekje onder de bodem van de box zoeken. Dat is helemaal niet ver. Vroeger renden wij, buiten weliswaar, zo ver mogelijk weg. De zoeker moest afhankelijk van het aantal heggen en steegjes van twintig tot vijftig tellen en mocht de ogen beslist niet openhouden. Maar zo gezegd, zo gedaan. De nieuwe dimensie bevalt het meisje wel, want na de vijfde tel rent ze onmiddellijk naar de box en vindt Jasmijn. Niet echt moeilijk, wanneer je van te voren aankondigt waar de tegenpartij moet gaan zitten. Nu is Jasmijn aan de beurt. Zij moet ook met de ogen dicht tot vijf tellen. De oogjes gaan open en ze rent onmiddellijk naar de box en vindt haar vriendinnetje, maar die kijkt haar verwijtend aan en zegt: Jij moet onder de tafel kijken of ik er ben.

Nieuwe tijden op Noord-Beveland

15 September 2011 - 0 reacties

Aan het eind van de zeventiende eeuw raakte de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën wat in versukkeling. De illusie van grootheid en macht scheen in de achttiende eeuw nog steun te vinden in de beveiliging tegen Frankrijk, die na 1713 van Oostenrijk werd verkregen in de vorm van de barrièresteden in de Zuidelijke Nederlanden. Maar economisch streefden Engeland en Frankrijk de Republiek voorbij. In de internationale politiek moesten de lage landen aan de leiband van Engeland lopen. In cultureel opzicht zette Frankrijk de toon en ging de zeventiende eeuwse eigenheid verloren. In de binnenlandse politiek traden stagnatie en besluitenloosheid op. De Grote Vergadering van 1716 besprak weliswaar de hervormingsplannen van Slingelandt tot een soepeler beheersing van het unie-apparaat, maar besluiten werden niet genomen. Natuurlijk werden er ook successen geboekt. Amsterdam behield de mondiale geldmarkt en Java en Ceylon werden onderworpen. De politieke opleving, die in de loop van de tweede helft van de achttiende eeuw naar voren kwam, was wellicht nog het sterkste lichtpunt in de duisternis. In 1747 eindigde het Tweede Stadhouderloze tijdperk als gevolg van de inval van de Fransen. Wat Zeeland betrof: Staats Vlaanderen werd tijdelijk Frans grondgebied, de zuidelijke kustlijn van Zuid-Beveland en Walcheren werden frontgebied. Ogenschijnlijk kwam de Oranjefactie als overwinnaar naar voren. Willem IV werd immers stadhouder. Aan de andere kant leidden de troebelen ook tot het ontstaan van wat later de Patriottistische beweging werd. De burgerij van de steden eisten democratische vrijheden, zoals in Amsterdam. Het nieuwe van deze beweging ging dan wel voor een deel verloren in de onhandigheid van formuleringen en de hoop op Oranje vervloog toen deze zich snel achter de brede ruggen van de regenten verborg. Toch waren de gevolgen, ondanks de weigering van de regenten om de massa tegemoet te komen, schokkend. Een nieuwe politieke beweging kwam op gang en richtte zich los van de stadhouder tegen de regenten. Een meer democratisch gezinde partij, de Patriottenbeweging, was geboren, die ideële kracht ontleende aan de uit Frankrijk en Engeland overgewaaide Verlichting. Nieuwe denkbeelden, zoals de volkssoevereiniteit, ontwikkeld door Capelle van de Poll en de trias politica werden gretig aanvaard. De toeloop was in de jaren zeventig niet gering. Ontevreden staatsgezinde regenten, mokkende Oranjeklanten uit de kleine burgerij en zich achtergesteld voelende katholieken en dissenters vulden de gelederen Toen de Republiek ook nog eens de Vierde Engelse oorlog (1780-1784) verloor, was de maat vol. Bij het verdrag van Fontainebleau in 1784 raakte men bovendien de barrièresteden kwijt. De maat was vol.. De stadhouderlijke regering kreeg de schuld en de patriotten eisten onder dreiging van gewapende genootschappen die ze hadden opgericht volksinvloed in de regering. Zij hadden voorlopig buiten de waard gerekend.

Het was zeker niet zo, dat alle Oranjeklanten alle hoop hadden moeten laten varen. Onder het gewone publiek had men nog aanhang genoeg, wat in het Zeeuwse en dan vooral op Walcheren op bijzondere wijze zou blijken. In 1773 was op bevel van de Staten-Generaal een nieuwe psalmberijming in gebruik genomen, waarop de Verlichting haar stempel had gezet. Daarmee was de berijming van Datheen, uit de zestiende eeuw, vervangen door een veel minder schriftuurlijke. De ´ouderwetse´ Calvinisten, vooral degenen die zich in conventikels oefenden in de persoonlijke bevinding van ellende en genade, bliefden de nieuwe berijming niet te zingen, wat vooral in een aantal Walcherse dorpen tot ongeregeldheden tijdens de kerkdiensten aanleiding gaf. Op Zuid- en Noord-Beveland bleef het rustig. In Goes werd de nieuwe berijming in een plechtige kerkdienst, met zang en snarenspel, in gebruik genomen. Maar op Walcheren moest de overheid streng ingrijpen. De zwaarste straf was voor Isebrand Leinse Burggraaf, die in 1777 voor altijd uit Westkapelle werd verbannen. Burggraaf gold voor iedereen als een bekeerde, als een doorgeleid christen en als een kind van God. Velen keurden de straf af en enkele boeren uit de kring van de bevindelijken onder leiding van Cornelis de Korte namen het voor hem op. De Korte bewerkte de Staten van Zeeland en reed zelfs naar het Hof van Holland in ´s-Gravenhage en het scheen zijn ontwapenende vroomheid te zijn geweest, die leidde tot een terugkomst van de balling, die vijftien maanden had rondgezworven. Burggraaf werd als een koning binnengehaald en de enorme volksoploop, die in Middelburg ontstond en die de machthebbers bepaald niet welgezind was, verontrustte de regering van Zeeland. Enkele eskadrons dragonders kwamen in het geweer om de gemoederen tot bedaren te brengen. Dat mislukte geheel en het leidde tot de gevangenneming van Cornelis de Korte en Lourens Ingelse, de laatste met de bijnaam Oranjeboer, werden vijf maanden in het Gravensteen te Middelburg gevangen gehouden en hardhandig behandeld. Drie anderen werden gegeseld en verbannen. Bij de onlusten in 1787 betoonden De Korte en Ingelse zich ware volksleiders en hielpen de prinsgezinde regenten de patriotten de laan uit te sturen. Daarmee was de oorspronkelijk geestelijke kwestie van de psalmberijming in het politieke vlak getrokken. Het behoeft dan ook geen verwondering te wekken, dat de vromen in 1795, toen de revolutie van de patriotten slaagde, zwaar moesten boeten. Cornelis de Korte moest het in 1798 met zijn leven bekopen. In Goes, waar in 1787 heftige rellen uitbraken, waren het vooral politieke motieven die een rol speelden. Al heel lang was er in de stad sprake van een bestuur, dat gedomineerd werd door slechts enkele geslachten, die elkaar via contracten van correspondentie de baantjes toeschoven. Zeer tegen de zin van een midden in de achttiende eeuw opgericht exercitiegenootschap, dat sterke patriottische trekjes vertoonde. Het genootschap kreeg al in 1785 een verbod tot exerceren. Toen al broeide en gistte het onder de bevolking, die in meerderheid Oranjegezind was. In de eerste week van januari 1787 werd het spannend in Goes. De stadsraad verbood op 4 januari het dragen van insignes, het roepen van leuzen en scheldwoorden. Niemand mocht gedwongen worden tot het roepen van de leus Oranje Boven, maar echt helpen deed het niet. Een oproep van de plaatselijke predikanten tot kalmte en verdraagzaamheid boekte aanvankelijk succes, maar het hardnekkige gerucht over de zogenaamde patriottische eed, dat de ronde deed, was er uiteindelijk de oorzaak van dat op 30 januari rellen uitbraken. Niet minder dan 58 woningen van patriotten werden door de prinsgezinden geplunderd. Prinsgezinden en patriotten in Kortgene In Kortgene ging het ook mis. In de smalstad maakten zowel prinsgezinden als patriotten deel uit van het bestuur. Het geslacht van Nassau de Lek fungeerde in de achttiende eeuw als heer van Kortgene, maar dat raakte, woonachtig in Alkmaar, in de achttiende eeuw de greep op Kortgene kwijt. Willem Adriaan van Nassau bepaalde bij testament, dat zijn kinderen slechts het vruchtgebruik van de heerlijkheid mochten bezitten. Het beheer werd toevertrouwd aan administrateurs, die contact onderhielden met het Kortgeense bestuur. De meest op de voorgrond tredende waren Gerard Cornelis van Vladeracken (1767-1821) en Cornelis van Foreest (1756-1825). Zij waren, als de meeste Alkmaarse bestuurders, patriot en parachuteerden als het ware streekgenoten in het Kortgeense bestuur.Hun gesprekspartners uit Kortgene waren Dankert Amijs, de baljuw, die prinsgezind was en schout-secretaris Pieter Vader, die uit het in de omgeving van Alkmaar gelegen Schoorl afkomstig was. Op 15 juli 1787 zond Pieter Vader een verslag aan zijn Alkmaarse heren over de gebeurtenissen in Kortgene in de nacht van 6 op 7 juli.

De plundering, moedwil en ongebondenheid is in deze provincie tot een zoodanigen overmaat gesteigert, zo begon zijn brief, dat dezelve te menigvuldig en schrikkelijk zijn om die te verhalen. Hij beperkte zich in zijn brief tot de voorvallen in de nacht van 6 op 7 juli. Op de zesde juli ging er al een gerucht rond, dat Walchenaars naar Kortgene zouden komen om de patriottische stadsbestuurders te vermoorden en hun huizen te verwoesten. Burgemeester en schepenen verzochten daarom baljuw Amijs een vergadering van het stadsbestuur te willen beleggen tegen 6 uur die avond. Amijs kwam met het voorstel om van de toren de prinsenvlag te hijsen en iedereen, die dat wilde, toe te staan oranjeversierselen te dragen. Maar wat gebeurt er? Niet die uit het eiland Walcheren maar die van het nabuurig Wissenkerke kwamen des nagt omtrent 12 uuren met slaande trom en onder ijsselijk geschreeuw ten getale waarschijnlijk wel 400 man, alle met stokken en knuppels gewapent Cortgeen intrekken. Amijs riep snel het stadsbestuur weer in vergadering bijeen. Twee leden, die buiten Kortgene woonden, konden niet opgeroepen worden. De woedende meenigte stoof dan de kamer in, spraken egter bescheiden en zeyden dat zij door die uit Walcheren waren bedreigt, indien sij de Cortgeennaars tot geen prinslui maakten, dat sij souden overkomen en alles verwoesten; dat sij daarom best hadden geoordeeld om een plundering voor te komen ons te versoeken dat er vrijheid wierd gegeven tot het dragen van orange. De vergadering antwoordde dat die toestemming al verleend was. Daarmee waren de onruststokers tevreden gesteld. Op hun verzoek kregen ze een vat bier. Rond 1 uur ´s nachts kwam echter een nieuwe groep tierend en joelend binnen en eiste dat het bestuur een verklaring zou ondertekenen dat bierbrouwer Karman voor een termijn van zeven jaar het stuk land zou kunnen pachten, dat hem onlangs niet opnieuw was verpacht en dat Kortgene zich zou scharen onder prins Willem V. Vader trachtte de meute ervan te overtuigen dat het eerste niet mogelijk was omdat het land geen eigendom van de stad was en dat het herstellen van Willem V in zijn prinselijke waardigheden een zaak was van de Staten van Zeeland en dat Kortgene, als smalstad, daarin geen stem had. Dat was alles tevergeefs, het was bij de allerijsstelijkse vloeken: ´teekenen maar!´en niet redeneeren of wij sullen je alle de kop inslaan. Ik hervatte het nog andermaal om was ´t mogelijk de luiden van denkbeeld te veranderen, dat dit was niet als de woede vermeerderen en dewijl er van alle zijde wierd geroepen: ´sla dood´en de knuppels reeds tot dat eynde waren opgeheven, vatte iik het papier en seyde: ´dewijl de balljuw boven staat is ´t oorbaar en welvoeglijk dat die eerst teekent´. Dan deze seyde: ´neen, ik teeken niet´, waarop de woesten hoop aanstonds uitriep: ´neen, de balljuw moet niet teekenen, voort aanstonds of je zoo nog verder spreekt dan sal er niemant levendig ontkomen.´ Ik vatte de pen en onderschreev het verv(loekte) papier en terstond moesten burgemeesteren en scheepenen hetzelve doen. De chirurgijn en schepen Hofdijk moest alle mogelijke moeite doen om geen klappen te krijgen. Vader moest onmiddellijk een publicatie schrijven, waarin het toegestaan werd om oranjeversierselen te dragen. Rond vijf uur vertrokken de relschoppers zonder vernielingen te hebben aangericht. Ze gingen in de richting van Wissenkerke weg, waar ze bij drie woningen de ruiten ingooiden. Dat waren mensen, die eerst wel met de meute vanuit Wissenkerke naar Kortgene waren gegaan, doch halverwege waren teruggekeerd.

Er was overigens meer aan de hand in bestuurlijk Kortgene. In 1786 was de predikant Veldkamp met emeritaat gegaan. De beroepingsprocedure voor een nieuwe herder leidde tot conflicten. De ambachtsheer meende gerechtigd te zijn drie vertegenwoordigers aan te wijzen in het Collegium Qualificatum, waar de kerkenraad dat aantal tot twee wenste te beperken, om te voorkomen dat de ambachtsheer een te grote stem in het kapittel zou hebben. Op last van de Staten van Zeeland moest men drie leden uit de magistraat accepteren. Baljuw Amijs had op wens van de Alkmaarse heren voorgesteld ds. F. Grasstek van Warmenhuizen te beroepen, maar daar was Vader niet mee akkoord gegaan. Hij stemde met de anderen voor ds. C. van der Leeuw uit Zonnemaire. Deze afloop doet vreemd aan. Mogelijk zocht Vader het conflict met Amijs. De laatste beklaagde zich bij zijn Alkmaarse superieuren en gaf daarbij een geheel ander verslag van de ongeregeldheden van 6 en 7 juli. Vader had hem verplicht om de prinsenvlag op de toren te zetten en het dragen van oranje toe te staan! Vanuit Alkmaar kwam een reactie van ongenoegen. Op 16 november schreef hij nogmaals een lange brief om de kritiek op hem te ontzenuwen, maar hij begreep ook dat zijn rol was uitgespeeld en nam ontslag als baljuw. De ongeregeldheden die op de avond van 18 oktober hadden plaatsgevonden, hadden daarin ook een rol gespeeld. In 1795 trad de tijd van Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap aan. Gelukkig leidde dat in het Noord-Bevelandse dorpje niet tot een soort van Bijltjesdag.

schoolfoto's van thom

14 September 2011 - 1 reactie

U heeft ze waarschijnlijk ook nog wel. Klassefoto's van de lagere school. Op het schoolplein een stel kinderen gegroepeerd, even lachen en knip deed de fotograaf. Na verloop van tijd een foto bestellen, die vervolgens in de schoenendoos werd opgeborgen. Als je er nu naar kijkt, na zovele jaren, dan krijg je even een stukje jeugd terug. Al mijmerend stel je jezelf de vraag: wat zou er van al die kinderen terecht zijn gekomen en hoeveel ervan zullen nog in leven zijn. Er is op schoolfotogebied nog maar weinig veranderd. Alleen de aflevering heeft de fotograaf gewijzigd. Je krijgt ze in een verzegelde envelop aangeboden en verzegeling verbreken betekent betalen, want er waren ouders, die de foto's uit de envelop haalden en er vervolgens zelf een digitale foto van maakten. Thom en Huub moesten ook op de foto, individueel en met de klas. De kleine man had er niet veel zin in, want zo'n dag begint dan met wassen en nette kleertjes aan. Op dat punt is er in vergelijking met vroeger niets veranderd. Mama adviseerde om op de klassefoto naast de juf te gaan staan. Dat was vertrouwd. Toen het jochie nadien thuis kwam vroeg zijn moeder: en, heb je naast de juf gestaan? Nee, was het antwoord en mama vreesde al voor een foto, waarop Thom zichzelf zodanig had weg gemanouvreerd dat hij nauwelijks te zien zou zijn, maar achter het nee volgde op montere toon: de juffrouw stond naast mij! En Huub? Dat is een beetje de belhamel in de klas en die staat duidelijk op de foto. Reken maar van yes.

travalje in de kinderliteratuur

11 September 2011 - 0 reacties

Graag spreken we vandaag over vroeger. Hoe rustig het allemaal was. Mensen die nog oog voor elkaar hadden. Moeders die tijdens het op de hand wassen en het te drogen leggen van de was op de bleek, elkaars kinderen in de gaten hielden. Soms krijgt men wel eens de indruk dat iedereen heimwee heeft naar die dagen. De werkelijkheid is vanzelfsprekend genuanceerder. Verlangt u terug naar water uit de put? Of naar ijsbloemen op de ruiten in een veel te koud huis? Wat weet u nog van de activiteiten van de diverse beroepsgroepen, die er in dorp of stad waren? Vrijwel alle kleine middenstanders zijn verdwenen en daarmee natuurlijk een hoop kennis over de werkzaamheden van de dorpskruidenier, de bakker, de slager, de loodgieter en de smid.

Pietje Bell had altijd ruzie met drogist Geelman en diens droogstoppel van een zoon, naast de schoenmakerij van zijn vader. Dik Trom was meer gefocust op de dorpsdiender en scheerde eens deze man op zijn manier in de kapperzaak van de uit het buitenland afkomstige kapper, die ook als “proffesseur de danse” optrad. In de boeken van J.B. Schuil over de AFC’rs, de Katjangs, Wim van Beek en andere komt hooguit alweer een drogist voor, bij wie kattekwaad wordt uitgehaald in de trant van “Avez-vous du drop? Watte? Non, pas watte, du drop”. Van een smederij is geen sprake. Nergens, voor zover wij konden achterhalen. In die leemte voorziet H. de Roos in de Kameleonserie. Al in het eerste deel wordt de tweeling van de smid, Hielke en Sietske, woonachtig in het denkbeeldige Lenten te Friesland, ten tonele gevoerd en hun vader is, het is bijna al een anachronisme, de smid van het dorp. Sterker nog, in dat eerste deel wordt ook beschrijving gegeven van het beslaan van paarden. Hieronder geven we een uittreksel en u moet maar eens zien of De Roos het allemaal bij het rechte eind had. We geven enkele citaten, tussen aanhalingstekens. Voor het overige is het een uittreksel.

“Wat is dat”, vroeg Cor. Hij wees naar een houten stellage.” Voor de goede orde, Cor is een leeftijdsgenootje, ook zo’n jaar of twaalf, dat uit de stad afkomstig was. “Dat? Daar zetten ze paarden tussen, om te beslaan. Tenminste, als het kwaadaardige dieren zijn. Anders doet vader het altijd buiten.” Toevallig werd er een paard binnengebracht. Omdat het nog een jong dier was, moest het in de travalje, het houten geraamte waarin een paard wordt vastgezet om beslagen te worden.

De jongens kregen van de smid opdracht om vuur te maken, want er moesten twee ijzers op de paardenhoeven worden aangebracht. De smid pakte twee hoefijzers uit zijn voorraad, hield er een stevig tussen een tang geklemd en duwde die in het vuur, totdat het heet genoeg was. Toen het gloeiend was, legde hij het op het aambeeld en sloeg erop, dat de vonken eraf spatten. Daarna paste hij het aan de paardenhoef. Het gloeiende ijzer schroeide het hoorn van de hoef. Dat stonk geweldig, maar de smid gaf aan de stadsjongen een verklaring hoe het kwam dat het paard er niets van voelde. Hij gebruikte daarbij als voorbeeld de menselijke nagel. Toen het ijzer paste, werd het op de hoeg gespijkerd.

Smidszoon Sietske zorgde er inmiddels voor, door het geven van klappen op de rookkap, dat Cor onder het roet kwam te zitten, maar dat lawaai bracht het jonge paard in de travalje aan het schrikken. Het schudde omhoog en omlaag met de kop en beet toen het de kop naar beneden sloeg de smid, die net een vijl van de grond raapte, stevig in de rug. De andere zoon Hielke sloeg het paard met een bezem op het hoofd, waarna het de smid losliet.

De smid vroeg verbaasd waarom Cor, de stadsjongen, zo onder het roet zat. Die besefte dat niet eens, maar het gelach van de smidsjongens bracht hem op andere gedachten. Hij verdween naar de woning van zijn tante die bij de smid verhaal kwam halen. Tevergeefs.

Aan u de vraag of De Roos het allemaal bij het rechte eind had.

Bron: H. de Roos, De schippers van de Kameleon, Alkmaar,z.j. pag. 21-25

verzetsmensen in Goes

08 September 2011 - 1 reactie

In de raadsvergadering van 19 maart 1948 bracht het college van burgemeester en wethouders een voorstel ter tafel om een aantal straatnamen vast te stellen in het ten oosten van de binnenstad geprojecteerde uitbreidingsplan, dat toen bouwrijp werd gemaakt.

Het college was van mening, dat het eigenlijk helemaal niet nodig was om hiervoor de raad in te schakelen, maar omdat er straten naar verzetshelden genoemd zouden worden, was het van belang dat de naamgeving gedragen zou worden door de Goese bevolking. De raadsleden waren de door de ingezetenen van de gemeente gekozen vertegenwoordigers.

De raad had er weinig moeite mee. De Goesenaars die in de oorlog hun leven verloren omdat ze in het verzet hadden gezeten, kregen een straat naar zich vernoemd. Het raadslid Visscher vond net als zijn collega Stoel Feuerstein, dat dergelijke namen goed geschreven moesten worden, om te voorkomen dat bijvoorbeeld de Jac. Klaaijssenstraat in de volksmond zou verworden tot Jan Klaassenstraat. Het raadslid Vingerling wilde alle Goesenaars die in bezettingstijd hun leven verloren door verzetsdaden een naam geven, maar de voorzitter, burgemeester Ten Cate, volstond met het antwoord dat er in voorkomende gevallen nog eens gedacht zou worden aan deze personen. De heer De Roo, een belangrijke persoon in Goes tijdens de Tweede Wereldoorlog en districtscommandant van de OrdeDienst, verklaarde dat de namen niet willekeurig waren gekozen.

Het is jammer dat de documentatie rondom het voorstel ronduit bedroevend is. Want, inderdaad, C. de Graaff, M.D. de Groot, J. Klaayssen, J.P. Quant en J. D. van Melle hadden verzetsdaden gepleegd, waren opgepakt door de Duitsers en moesten hun strijd tegen de onderdrukkers met de dood bekopen. Maar wat ze precies aan verzetsdaden hadden gepleegd, weten we nu nauwelijks. Mensen, die ons daarover zouden kunnen vertellen, zoals de bekende verzetsman P. Kloosterman, zijn inmiddels overleden.

Een der eerste figuren uit het Zeeuwse verzet, dat zich vooral bezig hield met het verspreiden van illegale kranten, hulp aan onderduikers en het verwerven van inlichtingen over oorlogshandelingen van de Duitsers, was Cornelis de Graaff, geboren in Goes op 3 november 1914. Van beroep was hij huisschilder. Al in 1941 maakte hij een soort van plaatselijke verzetskrant, waarvan zover we weten geen enkel exemplaar bewaard is gebleven. Hij werkte ook voor de inlichtingendienst, die vermoedelijk contacten onderhield met de Orde Dienst. Wat later kwam hij in contact met vertegenwoordigers van de landelijke verzetskrant Trouw. Hij werd de centrale figuur voor die krant in Zeeland en organiseerde de verspreiding ook op Walcheren en in Zeeuws-Vlaanderen. De Graaff legde ook contacten met de Landelijke Organisatie tot hulp aan onderduikers, waartoe de bekende verzetsdominee Frits de Zwerver naar Goes kwam. In september 1943 namen de Duitsers De Graaff gevangen. Op 10 augustus 1944 werd hij in Vught gefusilleerd.

Pieter Cornelis Quant, geboren te Rotterdam op 26 september 1902, ambtenaar hij de provinciale waterstaat, kantoor Goes, gaf leiding aan de groep Quant, die een honderdtal onderduikers verzorgde. De bonkaarten die nodig waren, kreeg hij van Trouw. In het najaar van 1943 kwam er een overeenkomst tot stand tussen Trouw en de LO, waarbij de verzetskrant het leveren van bonkaarten overdroeg aan de LO. Quant moest dus met die organisatie contact opnemen, waar men hem eerst niet vertrouwde. Maar dat wantrouwen, dat overigens spoedig verdween, was onterecht. Quant was een verzetsman van de goede soort. Op 10 mei 1944 nam de WA (weerafdeling) van de NSB, onder leiding van Ko Dekker, hem in Goes gevangen en leverde hem uit aan de SD. Hoewel hij zeer veel wist, heeft hij tijdens zijn gevangenschap niemand verraden en hield hij onder de meest sadistische druk stand. Op 11 augustus 1944 werd hij te Vught gefusilleerd.

Marinus Dingenis de Groot werd te Goes geboren op 28 februari 1900. Hij was kruidenier van beroep. In het verzet fungeerde hij als ondercommandant van de Inlichtingen Dienst en stuurde daarbij jonge mensen aan, die verplicht voor de Duitsers moesten werken. Zij moesten, zeker wanneer ze bij de aanleg van verdedigingswerken werden ingeschakeld, hun ogen goed de kost geven, thuisgekomen hun bevindingen op tekening weergeven en die bij De Groot inleveren. Die droeg er dan zorg voor, dat ze bij de geallieerden terecht kwamen, want de ID beschikte in 1944 over een eigen zender, waarmee contact met de geallieerden werd onderhouden. Hij werkte ook voor Trouw en voor de LO. Op 3 oktober 1944 arresteerden de Duitsers hem en fusilleerden hem vijf dagen later in Woensdrecht.

Job D. van Melle met de bijnaam Veldhoen, was lid van de LO en van de OD. Hij werd op 20 februari 1945, toen het zuiden van het land allang bevrijd was, in Amsterdam gearresteerd, omdat hij tijdens spertijd zich op straat bevond. We weten verder niets van zijn activiteiten in het verzet.

Dat geldt ook voor Jacob Klaayssen. Hij stond bekend in het verzet onder de naam Oom Jaap en nam deel aan de activiteiten van de LO in Goes. Op 12 februari 1944 werd hij gearresteerd, vermoedelijk door verraad. Wie hem verraden heeft, weten we niet. Wel is bekend, dat een man met de schuilnaam Rein(ier) zich in 1943 in de OD op Zuid-Beveland had op laten nemen, maar niemand wist, dat hij ook aangesloten was bij de Gestapo. Van zijn vuil spel werden minstens zeven personen het slachtoffer. Klaaysen was al eens eerder verraden en gevangen genomen, maar toen was hij weer op vrije voeten gesteld. In februari 1944 werd hij naar Duitsland vervoerd, waar hij op 17 mei 1945, na het einde van de oorlog, in een hospitaal in Rothenburg bezweek.

Niet alleen de verzetstrijders, die hiervoor genoemd werden, lieten in de oorlog het leven. Er waren er in Goes meer. Nicolaas Corstanje, geboren in Goes op 10 februari 1919, was vlieger bij de Koninklijke Marine. Op 28 oktober 1944 werd hij wegens zijn verzetsactiviteiten gefusilleerd. Van zijn activiteiten in het verzet is verder niets bekend. Willem L. Harthoorn, lid van de LO te ’s-Heer Arendskerke, dat tijdens de oorlog nog een zelfstandige gemeente was, werd op 18 augustus 1944 gearresteerd bij een huiszoeking door een landwacht, die kennis droeg van zijn verzetsactiviteiten. Hij overleefde het niet.

Het is hier ook de plaats om Emile René Boudeling te noemen. Hij werd te Goes geboren op 1 februari 1926. Hij sneuvelde in september 1943. We weten niets meer over zijn persoon.

Op 29 oktober aanstaande is het 67 jaar geleden dat Goes en Zuid-Beveland van de Duitse overheersing werden bevrijd. Vorig jaar kwam een leerling van de Caspar Berseschool met het verzoek om op de straatnaambordjes de vermelding op te nemen dat De Graaff, Quant, De Groot, Van Melle en Klaayssen in het verzet werkzaam waren geweest en dat met de dood hadden moeten bekopen. Het college van burgemeester en wethouders heeft aan dat verzoek voldaan en vond het een goed zaak, dat aan de Goese verzetsmensen in Samenspel aandacht zou worden besteed, want alleen de toevoeging “verzetsheld” op de straatnaambordjes zegt te weinig. Tenslotte: op de Bevelanden moesten meer mensen hun verzetsactiviteiten met de dood bekopen. We kunnen dan bijvoorbeeld denken aan Jan Mol uit Kapelle en Andries Dieleman van Noord-Beveland.

Recente posts